یا عشق یا عقل، نه هر دو

از بچگی دوستدار ادبیات بودم. یادم میاد که در هفت یا هشت سالگی شعرهای حافظ رو می خوندم و لذت می بردم که چقدر زیباست. با ورودم به حیطه ی تحصیلات (دبستان، راهنمایی و دبیرستان) علاقم به شعر و ادب و تبعا به سرچشمه ی معنایی شعر فارسی (عرفان) زیاد شد. با داشتن برادری بزرگتر که در یک سری جلسات دینی-عرفانی شرکت می کرد اطلاعاتم در زمینه ی عرفان به حد به نسبت بالایی و خوبی رسیده بود تا اینکه در خلال حوداثی فکری با این سوال روبرو شدم که عشق یا عقل؟

در ابتدا ممکنه سریع به این سوال پاسخ داده بشه که خب هر دو. ولی این امکان پذیر نیست. چون همون طور که در ادبیات ما هم بسیار اومده همیشه عشق در مقابل عقله. و همیشه عشق زیباتره. چون عاطفی تره. چون احساسی تره. چون پیچیده نیست. ولی سوال بعدی اینه که آیا چیزی که هم زیباست و هم عاطفی و هم ساده لزوما درسته؟ 

احساسات عموما دچار اشتباه می شن. برای مثال فرض کنید که درگیر یه دعوای خیابونی شدید. جریان شدید احساسات شما رو به ادامه ی دعوا دعوت می کنه ولی اگه بخواید منطقی عمل کنید قطعا به این فکر می کنید که دعوا هیچ چیز رو حل نمی کنه و از ادامه ی دعوا ویا حتی از شروع دعوا سر باز می زنید. اینجاست که برتری عقل نسبت به احساس روشن میشه. 

ما ایرانی ها عموما انسان های احساسی ای هستیم. منطقی فکر کردن رو دوست نداریم و همیشه اون رو به عنوان عامل خشک و بی احساس بودن تلقی می کنیم. عمل براساس منطق از نظر ما ایرانیا نکوهیده می شه. ارزش های جامعه ی ما در حول محور احساس میگرده. اینجاست که "لوتی گری"، "معرفت (مثلا معرفت یک دوست)"، "دو روز آخر عمر امام حسین"، "شورشگری"، "شهادت"، "غیرت (مثلا مراقب حجاب خواهر و مادر بودن)"، "تعصب"، "ناسیونالیسم (عرق ملی)" و در نهایت "عرفان (به عنوان نمادی از سلسله افکاری که دلایل حسی دارند نه منطقی)" جز ارزش های جامعه ی ما می شن. مثلا، عموم ایرانیان با خوندن همین حرف های من خود به خود احساس دشمنی با نویسنده ی این سخنان (بنده) می کنن.

ولی آیا می شه که هم به سراغ عرفان رفت و هم به سراغ عقلانیت؟ جواب: نه. عقلانیت یا رشنالیسم از سلسله افکاری است که به دنبال دلایل منطقی است. و عرفان در مقابلش. نمی توانیم هم باور کنیم که "شهادت بالاترین درجه ی انسانی است" و هم باور کنیم که "این نحوه ی زندگی افراد است که درجات انسانی آن ها را بالا یا پایین می آورد نه نحوه ی مرگشان".