مشروعیت غدیر خم و مقبولیت یار غار
اتفاق و واقعه ی غدیر خم یکی از آن اتفاق های مهمی است که شیعیان از آن برای محق بودن و مستحق بودن علی برای خلافت بعد از پیامبر استفاده می کنند. این اتفاق به تعبیری ارائه ی نوعی مشروعیت است که علی را بعد از پیامبر به عنوان خلیفه در نظر می گیرد. ولی آیا این دلیل به تنهایی موجب می شود که مردم علی را خلیفه ی خود بعد از پیامبر ببینند؟ جریان تاریخی که عکس این مطلب را نشان می دهد. لذا در این مطلب صدق مدعای مشروعیت خلافت علی و نگاهی شیعی (بدین معنی که سیره ی علی را جزئی از دین یا تفسیر و مصداقی از دین در نظر می گیریم) را پیش فرض می گیریم و در این حین بررسی خواهیم کرد که از نظر سیاسی چه عامل مهمی به این شرع الهی ارجحیت پیدا کرد.
چه با فریب و چه بدون فریب ابوبکر توانست کاری کند که اغلب مردم او را به عنوان خلیفه لایق تر ببینند. و حتی این که در این «اغلب مردم» چه یارانِ نزدیک پیامبر باشند یا نباشند اصلا مهم نبوده است. چه این را حماقت مردم بدانیم و چه ندانیم خلافت ابوبکر ما حصل انتخاب جامعه ی اسلامی آن دوره بوده است. و این انتخاب اثبات مقبولیت داشتن یار غار است. به عبارتی ابوبکر توسط عموم مردم به عنوان خلیفه پذیرفته شد و به معنای دیگر مقبولیت یافت. حال زمانی که او بدین مقام رسید علی چه کار کرد؟ مصالحه، کنار کشیدن به دلیل عدم مقبولیت نسبی، صلح به دلیل پاره پاره نکردن جامعه ی مسلمین. این ها همه بدین معنی است که علی به عنوان مرجعی دینی مقبولیت را مقدم نسبت به مشروعیت می داند. در واقع او می داند که چه از لحاظ علمی، عملی و الهی (مشروعیت الهی) صلاحیت برتری نسبت به ابوبکر دارد ولی به دلیل این که مردم در این شرایط او را نسبت به ابوبکر لایق نمی دانند، کنار می کشد. این بدین معنی است که علی اهل دموکراسی است. در کسب مقام خلافت رای مردم برای او از هر نوع مشروعیتی نیز بالاتر است. ولی آیا این تنها زمانی است که علی مصالحه می کند؟! انتخاب پایانی و اساسی علی در به قدرت رسیدن عمر و عثمان نیز مصالحه و کنار کشیدن است. یا بهتر بگوییم که انتخاب اساسی علی استواری وی در عمل به عقیده ی «تقدم مقبولیت به مشروعیت در رسیدن به قدرت سیاسی» است.
ولی سوال این است که توجه ما انسان ها در این دوره از تاریخ به کدام وقایع است؟ ما در این دوره واقعه ی غدیر خم را بیشتر از وقایع مذکور بزرگ نمایی می کنیم. ما چنین روزی را عید در نظر می گیریم. از چنین اتفاقی ما اصولا در اثبات برتری مذهب شیعه به سنی استفاده می کنیم. ولی مگر برتری زمانی نیست که ما در آن به فکر و عملی برتر رسیده باشیم؟! آیا اثبات برتری شیعه می تواند راهنمای ما برای «اجرای زندگی برتر شیعی» باشد؟! آیا ما در رسانه های ملی خود در مواجهه با عید غدیر خم به انعطاف سیاسی علی و دموکراسی عملی علی اشاره می کنیم؟! لذا بهتر است که برای برداشتی سیاسی و عملی به زندگی سیاسی علی نظر انداخت و نه مشروعیت صرف وی.
گاه این تفکر به سراغ جامعه ی ایران نیز می آید که دین از سیاست جداست. ولی زندگی سیاسی علی در این مورد نیز بسیار راهنماست. حتی در زمانی که علی در خلافت نیست. چه در زمان ابوبکر و چه در زمان عمر و چه در زمان عثمان، علی درست است که از خلافت دست می شوید ولی وی همچنان جدا از امر سیاسی نیست. بیشتر از این که علی را در این زمان «خانه نشین» بیابیم در این دوره او را در مقام قضاوت و یا مشاورِ قضاوت در امور قضائی و اجتماعی می بینیم. در واقع علی تا آن جا که می تواند سعی می کند که فعالیت اجتماعی-سیاسی خود را انجام دهد ولو این که حکومت وقت را نیز مصلح نیابد.
حال سوال این است که سیاست امروز ما چقدر با زندگی سیاسی علی مطابقت دارد؟ چه آن ها که در مسند حکومت اند و چه آن ها که با دیدگاهی دینی در مقابل حکومت اند! بایست دید که آن ها که داعیه ی این را دارند که دین در سیاست امروزِ ما رواج دارد یا ندارد، چقدر به زندگی سیاسیِ مراجع حقیقیشان (مانند علی) نزدیک اند؟! امید است که روز هایی چون عید غدیر خم باعث شوند که انسان به چنین مسائلی بیش تر فکر و بهتر از فکر، عمل کند.
