اسلام برای حج؟

حج رفتن یکی از باید های مناسک دین اسلام به حساب می آید که البته شرط و شروط خاصی دارد و بر هر مسلمانی در هر شرایطی واجب نیست. ولی آن چه که این مطلب بدان خواهد پرداخت نه شرایط وجوب حج بر مسلمانان است و نه فلسفه ی حج به طور مبسوط و مفصل. این مطلب همچنین حوادث اخیر در مراسم حج را نیز مدنظر قرار نخواهد داد. این مطلب سعی دارد از منظری درون دینی و البته تاریخی-سیاسی به این فرع دینی دوباره بنگرد و این پدیده را با توجه به شرایط حال حاضر ارزیابی کند.

 

اگر به زمان محمد، آخرین پیامبر اسلام، و به دوازده امام مذهب شیعی بنگریم همه در انجام حج خود را ملزم می ساختند ولی چیزی که مدنظر است این است که این اشخاص و مردمان هم عصرشان هزینه ی گزافی برای انجام این فعل نمی پرداختند. در واقع هزینه ای که این افراد برای انجام مناسک حج می پرداختند شامل هزینه ی سفر به شهر مکه، هزینه ی غذا و مسکن موقت و همچنین هزینه های کوچک مانند قربانی کردن گوسفند (که یکی از اعمال حج می باشد) و ... می شد. در واقع اگر هزینه های ناچیزی که به دلیل انجام اعمال حج بایست صورت گیرد را حذف کنیم هزینه های دیگر دقیقا همان هزینه هایی است که هر فردی برای سفر به هر شهر و کشور دیگری باید بپردازد. حال سوال این است که در حال حاضر چرا برای رفتن به شهر مکه و انجام اعمال حج، هزینه ای بسیار بیشتر از هزینه ی لازم از افراد گرفته می شود؟؟! اصلا و اساسا چرا باید برای چنین عملی سازمان و سیستمی به نام سازمان حج و زیارت در ایران ساخته شود؟؟ آیا از زمان حضرت محمد و امامان تا سده های اخیر چنین سازمان و سیستمی بوده است؟؟ و بهتر این است که بگوییم اصلا آیا به چنین سیستمی نیاز است؟؟ و همچنین آیا از لحاظ سیاسی که عموم مسلمانان و مراجع تقلید، کشور عربستان را متحد با آمریکا می بینند، این کمک هزینه ها از سوی مسلمانان به این کشور چه توجیهی دارد؟؟ و ...

 

از دیگر مسائل که بسیار مهم است این است که اصولا مناسک دینی چه جایگاهی در یک دین دارند؟ در واقع بعضی اصلا دین را فقط به پاره ای مناسک دینی تقلیل می دهند و دین را جز مناسکی خاص، چیز دیگری نمی دانند (مانند فیلم سکوت، ساخته ی مارتین اسکورسیزی در سال 2016،که مسیحیت را به طور وسیع در انجام مناسک خاص مسیحی می داند). ولی لازم به ذکر است که مناسک دینیِ هر دینی جزء مسائلِ تعبدیِ آن دین به شمار می روند که بیشتر جنبه ی فردی دارد مانند نماز گزاردن و ... . ولی اگر انجام برخی مناسک که به نحوی اشتباه انجام شوند و یا در یک شرایط خاصی قرار گیرند که انجامشان با بسیاری از آموزه های عملیِ دینی که خارج از مسائل تعبدی است در تناقض باشد، باید چه کرد؟ در واقع هر مسلمانی موظف است که با توجه و دقت بسیار در دین و مفهوم آن و اساس آن، اولیت بندی ای را برای خود انتخاب کند که در چنین مواقعی تصمیم درستی بگیرد. باید مثلا از خود بپرسد دین داری وی در گروی حج رفتن است و یا حج رفتن یا نرفتن در گروی دین داری است؟ (آیا اسلام برای حج می باشد و یا حج برای اسلام؟) باید از خود بپرسد که دین در مفهوم اصلیِ دین از وی چه می خواهد؟ باید از خود بپرسد که عملِ وی منجر به بندگی خدا می شود و یا بندگیِ انسان ها و نهاد های دیگر؟

 

از منظری دیگر باید دید چه تفاوت عمده و تاثیرگذاری بین زمان قبل از حضرت محمد و حال حاضر وجود دارد. قبل از ایشان، مردم مکه ملزم به ادای احترام به بت های داخل کعبه بودند و بایست برای آن بت ها (در واقع برای صاحبان بت ها) هدیه هایی را تقدیم می کردند. تشبیه این دوره با حال حاضر ممکن است خشم بعضی مسلمانان را برانگیزد چرا که ممکن است این گونه تلقی شود که بت ها با خدای حقیقیشان یکی در نظر گرفته می شود ولی آن چه مهم است این است که وجهِ شبهِ این تشبیه، خدا نیست بلکه سواستفاده ی سواستفاده گران از برخی مناسک دینی به نفع اقتصادی خودشان است. در واقع اگر حقیقی بودن خدایی را که دین اسلام معرفی می کند فرض بگیریم باز هم تفاوتی در عمل صاحبان قدرت در سواستفاده گری در دین نمی یابیم. چه مردم را به هدیه دادن به بت ها دعوت کنیم و چه هدیه دادن به خدای حقیقی اسلام، تفاوتی در نفس این سواستفاده گری ندارد. و از این مسئله جالب تر و مهم تر این است که می بینیم در طول تاریخ، پیامبران با این سواستفاده گران چه کردند!!

 

چیزی که بسیار جالب تر است این است که وقتی عموم مسلمانان با چنین مطالبی مواجه می شوند عموما همان واکنشی را انجام می دهند که بت پرستان در زمان حضرت محمد نسبت به خود محمد انجام می دادند؛ آن ها پنبه در گوش خود فرو می کردند که سخنان ایشان را نشنوند. امید است که وجهِ شبهِ این تشبیه، یکی انگاشتن نگارنده و حضرت محمد تلقی نشود.